บันทึก BOOKTALK : เศรษฐศาสตร์ [ฉบับทางเลือก] (โดย วีระยุทธ กาญจน์ชูฉัตร)

วันเสาร์ที่ 29 มิถุนายน 2562 เวลา 14.00 - 15.30 น.
ลาน Fin Square ห้องสมุดพระองค์เจ้าวิวัฒนไชย ศูนย์การเรียนรู้ธนาคารแห่งประเทศไทยชั้น 2

          สวัสดีครับ ขอขอบคุณทุกท่านที่มาร่วมงานกันในวันนี้  ที่จะมาชวนคุยเรื่องของหนังสือ "เศรษฐศาสตร์[ฉบับทางเลือก]" แปลมาจากฉบับภาษาอังกฤษ Economics: The User's Guide และเพื่อให้เชื่อมโยงเข้ากับชีวิตประจำวัน เข้าใจเศรษฐกิจไทยและเศรษฐกิจโลกได้ง่ายขึ้น จึงย่อยเป็นหัวข้อใหม่ เป็นการชวนคุยกันในเรื่อง 7 หัวข้อ หรือ 7 ประเด็นที่คนทั่วไปมักจะเข้าใจผิดเกี่ยวกับโลกเศรษฐกิจ 

          หนังสือเล่มนี้เสนอมุมมองใหม่ว่า ถ้าเราจะเข้าใจโลกเศรษฐกิจที่มันเคลื่อนไหวอยู่ทุกวี่วัน ในมุมที่ง่ายขึ้นและเกี่ยวโยงกับชีวิตประจำวันมากขึ้น เราควรจะมีวิธีมองโลกเศรษฐกิจอย่างไร แบ่งออกเป็น 2 ส่วนหลัก ๆ ส่วนแรกหนังสือจะพาไปรู้จักกับความสำคัญของประวัติศาสตร์ก่อน ความหลากหลายของวิธีคิดในโลกเศรษฐศาสตร์ รู้ถึงวิธีนำความรู้เหล่านี้ไปใช้ในการมองโลกเศรษฐศาสตร์อย่างไร จะเข้าใจทุนนิยมอย่างไร จะเข้าใจประเทศกำลังพัฒนาอย่างไร เกาหลีใต้ ไต้หวันเติบโตมาอย่างไร จะจัดการกับเศรษฐกิจภาคธุรกิจอย่างไร เทคโนโลยีกับสังคมมีความสัมพันธ์กันอย่างไร ชวนคุยเป็น 7 เรื่องหลัก ที่มักเข้าใจผิดบ้าง ถูกบ้าง หรือถูกไม่ถึงครึ่ง

          เรื่องแรก คือ ที่เค้าว่าเศรษฐกิจ เป็นเรื่องเงิน ๆ ทอง ๆ ไม่เกี่ยวกับประวัติศาสตร์ จริงหรือไม่

          อันนี้ก่อนที่ผมจะเข้ามาในแวดวงเศรษฐศาสตร์ ก็เหมือนกับทุกคน ภาพแรกที่จะแวบเข้ามาเป็นตลาดหุ้น สีเขียวบ้าง สีแดงบ้าง ไม่ก็เรื่องของ GDP ในเศรษฐกิจโลก ในประเทศไทย จริง ๆ แล้วไม่ผิด มันเป็นส่วนหนึ่งของวิชาเศรษฐศาสตร์ แต่จริง ๆ แล้ว เศรษฐศาสตร์มีอะไรที่กว้างไกลกว่านั้น เพราะว่าพลังของประวัติศาสตร์มันเยอะมาก ถามว่า เวลาที่คนเรารู้สึกว่าสิ่งที่ประเทศควรจะดำเนินนโยบาย ควรจะไปทิศทางไหน ควรจะไปอย่างไร คนมักจะไม่รู้ตัวว่าจริง ๆ แล้วประวัติศาสตร์ที่เราต้องมองประเทศเราเอง หรือมองประเทศอื่น มีผลมีพลังในการตัดสินใจในการโน้มน้าวคนเป็นจำนวนมาก ยกตัวอย่าง สมมุติว่ามีรายการทีวี หรือว่ามีการทำแบบสอบถาม เดินไปถามคนท้องถนนว่า รัฐบาลควรสนับสนุนการค้าเสรีหรือไม่ คนส่วนใหญ่ก็จะพยักหน้า เอ๊ะ ก็น่าจะใช่ เพราะอะไร ถ้าถามต่อไป ทำไมคุณคิดว่าการค้าเสรีน่าจะเป็นคำตอบที่ทุกรัฐบาลเลือกใช้ คนส่วนมากมักจะตอบว่า ก็ประเทศที่ร่ำรวยขึ้นมาเป็นมหาอำนาจอย่างสหรัฐอเมริกา หรืออังกฤษ ร่ำรวยมาได้เพราะการค้าเสรี ถ้าประเทศไทยอยากร่ำรวยก็ต้องเดินตามเส้นทางนี้ เราจะมาคุยกันต่อว่าจริงหรือไม่ หรืออีกเรื่อง สมมุติว่าเศรษฐกิจที่ดีควรจะเป็นอย่างไร ซึ่งมีคนทำแบบสอบถามและออกรายการทีวี ว่าประเทศควรจะจำกัดหรือลดถอนบทบาทของสหภาพแรงงานให้มากหรือไม่ เพื่อจะได้ให้ภาคธุรกิจมีอิสระในการดำเนินเศรษฐกิจ และประเทศก็จะพัฒนาต่อได้เอง คนจำนวนมากก็จะตอบว่าก็น่าจะเป็นอย่างนั้นสิ และถ้าถามต่อไปว่า แล้วทำไมถึงคิดอย่างนั้น ก็มักจะตอบว่าก็ประเทศที่เค้าร่ำรวยแล้วทุกวันนี้ เค้าก็ให้ภาคธุรกิจเป็นตัวนำหรือเป็นหัวหอกเศรษฐกิจทั้งนั้น และลดทอนบทบาทของสหภาพแรงงาน เศรษฐกิจจึงเติบโตได้ดี 2 เรื่องนี้เป็นตัวอย่างง่าย ๆ ว่า เรานึกถึงนโยบายที่ดี ทิศทางเศรษฐกิจที่ควรจะเป็น เราจะมีคำตอบในใจ แต่จริง ๆ แล้วถามว่ามาจากไหน มักมาจากประวัติศาสตร์ที่เราคิดไปว่า แล้วประเทศอื่นเค้ามาถึงจุดนี้ได้อย่างไร ประเทศร่ำรวยมาถึงจุดนี้ได้อย่างไร แต่ที่น่าสนใจกว่านั้น คือถ้าเราไปลองดูประวัติศาสตร์ สิ่งที่ผมพูดไป 2 ข้อนี่ ปรากฏว่ามันตรงข้ามกับข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์

          ข้อแรกรัฐบาลควรสนับสนุนการค้าเสรีหรือไม่ และคนจำนวนมากเชื่อว่าควรสนับสนุนด้วยเหตุผลว่า ก็เพราะประเทศร่ำรวยอย่างสหรัฐอเมริกา หรืออังกฤษ ร่ำรวยมาได้เพราะการค้าเสรี และตัวชี้วัดที่สำคัญที่จะบอกได้ว่าประเทศควรดำเนินนโยบายการค้าเสรีหรือไม่ ก็คือกำแพงภาษี ว่าเค้านำเข้าสินค้า นำเข้ารถยนต์จากประเทศอื่น  ต้องตั้งกำแพงภาษีเท่าไหร่ ถ้าตั้งกำแพงภาษียิ่งสูง ก็แปลว่าราคาขายเข้ามาก็จะแพงมากขึ้น เราจะเรียกว่า มีการกีดกันทางการค้า ถ้าการค้าเสรีก็แปลว่าจะไม่ตั้งกำแพงเลย อาจจะเป็น 0 หรือต่ำมากแค่ 5% แล้วราคาก็จะเข้าแข่งขันในตลาดได้ คนซื้อก็จะได้ราคาถูกไป อย่างนี้เราเรียกว่าการค้าเสรี  ซึ่งถ้าไปดูประวัติศาสตร์ โดยเฉพาะสหรัฐอเมริกากับอังกฤษ จะเห็นว่าอัตราภาษีนำเข้าของสินค้าอุตสาหกรรมอังกฤษใช้อัตราภาษีนำเข้าเฉลี่ย 45-55 % จนกระทั่งถึงกลาง ๆ ศตวรรษที่ 19 เลยทีเดียว แปลว่าจนถึงจุดที่เค้ากลายเป็นมหาอำนาจแล้ว จึงยอมเปลี่ยนมาดำเนินนโยบายการค้าเสรี ส่วนสหรัฐอเมริกาค่าเฉลี่ยของภาษี 40-50% มาโดยตลอดจนกระทั่งก่อนถึงสงครามโลกครั้งที่ 2 ไม่นาน ซึ่งถึงจุดนั้นสหรัฐอเมริกาก็ร่ำรวยแล้ว กลายเป็นประเทศมหาอำนาจของโลกไปแล้ว นี่เป็นตัวเลขทางประวัติศาสตร์ง่าย ๆ ที่ทำให้เราตั้งคำถามถึงสิ่งที่เราเคยเชื่อ หรือคนจำนวนมากเคยเชื่อเกี่ยวกับมายาคติ

          ดังนั้น ถ้าดูจากตัวเลขนี้ ก็จะตอบได้ว่า การค้าเสรี ไม่ใช่นโยบายสูตรสำเร็จที่ทำให้ประเทศอย่างสหรัฐอเมริกา หรืออังกฤษร่ำรวย เพราะเค้าตั้งกำแพงภาษีไว้สูงมาก มีการกีดกันการค้าค่อนข้างชัดเจน และในทำนองเดียวกัน ไม่ได้แปลว่า ต้องตั้งกำแพงภาษีสูง เพื่อจะเป็นประเทศร่ำรวย ลองดูประเทศอื่น ๆ เช่น เยอรมันนี เนเธอร์แลนด์ จะเห็นว่ามีนโยบายอัตราภาษีนำเข้าค่อนข้างต่ำมาโดยตลอด ต่ำกว่าสหรัฐอเมริกา ต่ำกว่าอังกฤษ ด้วยซ้ำ เมื่อรู้ประวัติศาสตร์แล้ว ว่าการค้าเสรีไม่ใช่สูตรสำเร็จ แปลว่าองค์ประกอบที่จะทำให้ประเทศหนึ่ง ๆ กลายเป็นประเทศร่ำรวย กลายเป็นประเทศมหาอำนาจมีอย่างอื่นเป็นองค์ประกอบด้วย นี่เป็นพลังของประวัติศาสตร์อย่างแรก

          ตัวอย่างที่ 2 ผมตั้งคำถามไว้ว่าสมมุติมีแบบสอบถาม หรือคนมาสำรวจแล้วถามท่านว่า เราควรจะให้สหภาพแรงงานมีบทบาทแค่ไหน คนจำนวนมากก็จะตอบว่า เราไม่ควรให้สหภาพแรงงานมีบทบาท เพราะว่าจะไปขัดขวางการเติบโตทางเศรษฐกิจ ก็ต้องไปดูต่อในประวัติศาสตร์ ซึ่งจะพบว่าประเทศในยุโรปตะวันตกจำนวนมาก โดยเฉพาะ สวีเดน ฟินแลนด์ ออสเตรเลีย เยอรมนี เค้ามองสหภาพแรงงาน เป็นหุ้นส่วนหรือเป็น Partner ในการกำหนดทิศทางเศรษฐกิจ มาตั้งโต๊ะเจรจากันเลย ตัวแทนของผู้นำแรงงาน สหภาพแรงงาน ตัวแทนภาคอุตสาหกรรมมาคุยกันว่านโยบายเงินเฟ้อในประเทศควรเป็นเท่าไหร่ การเปลี่ยนแปลงปรับโครงสร้างทางเศรษฐกิจอุตสาหกรรมควรเป็นอย่างไร เพราะประเทศเหล่านี้มองว่า ถ้าแรงงานเข้ามาคุยตั้งแต่แรก จะเป็นการลดความขัดแย้งของสังคมไปในตัว จะสามารถดำเนินนโยบาย และแต่ละฝ่ายก็จะตอบสนองขับเคลื่อนไปด้วยกันได้ เรียกว่าเป็นหุ้นส่วนทางเศรษฐกิจร่วมกัน ในสหรัฐอเมริกาอาจจะจริงที่บทบาทในสหภาพแรงงานน้อย แต่ในประเทศยุโรปตะวันตกไม่ใช่ ก็บอกต่อไปได้ว่า ทุนนิยมก็มีหลายรูปแบบ ไม่ใช่แบบที่สหรัฐอเมริกาเป็นอย่างเดียว ซึ่งเราจะคุยกันต่อในเรื่องนี้ แต่ง่าย ๆ ก็คือ ประวัติศาสตร์จริง ๆ ถ้าเราเข้าไปดูแล้ว มีผลต่อวิธีคิดทางเศรษฐกิจเป็นจำนวนมาก

         ข้อที่ 1 ที่เค้าว่ากันว่า เศรษฐศาสตร์ เป็นเรื่องเงิน ๆ ทอง ๆ ไม่เกี่ยวอะไรกับประวัติศาสตร์ จริงหรือไม่  ก็ต้องตอบว่า ไม่จริง เพราะว่าประวัติศาสตร์เป็นหัวใจของเศรษฐศาสตร์เลย การสร้างทฤษฎีส่วนใหญ่จะมีลักษณะเฉพาะว่าจะสร้างตอนไหนของประวัติศาสตร์ทุนนิยมโลก และการที่ประวัติศาสตร์ที่คนเชื่อว่าเป็นอย่างไรในสังคม หรือในโลก ก็จะมีผลต่อการโน้มน้าวว่านโยบายที่ดี สังคมที่ควรเป็น ที่เรามองเห็นภาพฝันในอนาคต ควรจะเป็นอย่างไร สิ่งเหล่านี้ล้วนมีจุดกำเนิดจากความเข้าใจในเรื่องประวัติศาสตร์ทั้งนั้น ดังนั้น ประวัติศาสตร์จึงเป็นเรื่องสำคัญของวิชาเศรษฐศาสตร์

          ข้อที่ 2 เค้าว่ากันว่าทุกปัญหาเศรษฐกิจมีทางออกที่ดีที่สุดเสมอ แต่แก้ไม่ได้เพราะการเมือง เพราะว่าเศรษฐศาสตร์ควรเป็นเรื่องทางเทคนิคที่มีคำตอบที่ชัดเจนตายตัว แต่ที่แก้ไขปัญหาไม่ได้เพราะเป็นเรื่องการเมือง จริงหรือไม่ คำตอบอยู่ในภาพนี้

          ภาพนี้คือนิยายจีนกำลังภายใน ดาบมังกรหยกไม่ว่าท่านจะเป็นแฟนพันธุ์แท้ของนิยายกำลังภายใน แต่อย่างน้อยทุกท่านต้องเคยได้ยินคำว่า ยุทธภพ สำนักที่รู้จักมากที่สุด คือวัดเส้าหลินเป็นวัดที่มีชื่อ ที่มีที่ทางชัดเจน แต่จริงๆ ทุกท่านก็รู้ว่าหนังจีนในยุทธภพกำลังภายใน ไม่ได้มีแค่วัดเส้าหลิน มีสำนักอื่น ๆ อีกจำนวนมาก มีสำนักง้อไบ๊ สำนักบู๊ตึ้ง สำนักหัวซาน สำนักสราญรมย์ หรือแม้แต่เหล่าขอทานที่รวมตัวกันในนามพรรคกระยาจก ซึ่งมีบทบาทสำคัญในบางช่วงบางตอนของประวัติศาสตร์ในนิยายจีน ดังนั้น ไม่ว่าท่านจะเป็นแฟนพันธุ์แท้หนังจีนหรือไม่ ทุกท่านก็รู้ว่าหนังจีนเต็มไปด้วยยุทธภพที่ทุกสำนักลงมาแข่งกัน แต่ละสำนักมีจุดอ่อน จุดแข็ง มีวิชาลมปราณเฉพาะตัวต่างกัน นี่ก็เป็นเรื่องเดียวกับวิชาเศรษฐศาสตร์เลย ซึ่งวิชาเศรษฐศาสตร์ก็เป็นเหมือนยุทธภพที่มีหลายสำนักลงมาแข่งขันกัน และแต่ละสำนักก็จะมีจุดเด่นต่างกัน มองโลกต่างกัน มีความเข้าใจเกี่ยวกับมนุษย์ต่างกัน หัวใจของระบบเศรษฐกิจคืออะไร ก็มองต่างกัน

          ปัจจัยที่สร้างความเปลี่ยนแปลงในระบบเศรษฐกิจคืออะไร ก็ต่างกัน อย่างน้อยที่ 4 เรื่องนี้ ทำให้ยุทธภพเศรษฐศาสตร์ มีการประลองกำลังภายใน ขอยกตัวอย่างบางสำนัก จุดกำเนิดของเศรษฐศาสตร์ยุคใหม่ ที่เราเรียกกันเศรษฐศาสตร์สำนัก "คลาสสิก" ยุคอดัม สมิธ, เดวิด ริคาร์โด, โรเบิร์ต มัลธัส ก็จะมีลักษณะเฉพาะตัว ตามกรอบ 4 เรื่อง ยุค อดัม สมิธ ตำราเศรษฐกิจยุคนั้น มองคนเป็นชนชั้น ซึ่งก็ไม่แปลกเพราะนึกถึงประเทศอังกฤษ ในศตวรรษที่ 18 จะแบ่งเป็นชนชั้นชัดเจน จะมีชนชั้นแรงงาน เจ้าที่ดิน พ่อค้า เชื่อว่าแต่ละชนชั้นมีความเห็นแก่ตัว แสวงหาผลประโยชน์เฉพาะของตัวเอง แต่ถูกกำหนดจากชนชั้น หมายความว่า เจ้าที่ดินก็มีแนวโน้มที่จะปกป้องที่ดิน ไม่ต้องการให้มีการปฏิวัติอุตสาหกรรม เพราะว่าผลประโยชน์ของเค้าถูกกำหนดมาโดยชนชั้น หัวใจของระบบเศรษฐกิจของสำนักนี้คือ มองไปที่การผลิตเป็นหัวใจของระบบเศรษฐกิจ และสังคมจะเปลี่ยนแปลงได้ถ้ามีการสะสมทุน มีการลงทุน มีการแข่งขันในตลาดกันมากขึ้น

          สำนักที่จะต้องได้เรียนจากมหาวิทยาลัยในวิชาเศรษฐศาสตร์พื้นฐาน คือ เศรษฐศาสตร์สำนัก "นีโอคลาสสิก" มาจากยุคของอัลเฟรด มาร์แชลล์, วิลเฟรโด พาเรโต เป็นต้น อันนี้จะต่างจากสำนักคลาสสิก หน่วยมองโลกจะไม่ใช่ชนชั้นแล้ว จะมองโลกผ่านแว่นตาปัจเจก หมายความว่าเค้ามองโลกประกอบไปด้วย ปัจเจกบุคคลย่อย ๆ แต่ละคนแสวงหาผลประโยชน์เฉพาะของตัวเอง แต่จะมีเหตุมีผลในการตัดสินใจ ไม่ได้ขึ้นกับชนชั้น นี่เป็นเรื่องของปัจเจกแล้ว และเชื่อว่าหัวใจของเศรษฐกิจ อยู่ที่การแลกเปลี่ยน อยู่ที่การบริโภค การเปลี่ยนแปลงจะเกิดขึ้นได้จาก การแข่งขันจากการเลือกปัจเจกในระบบกลไกในตลาด ทำให้สำนักคลาสสิก ต่างจากสำนักนีโอคลาสสิกออกมา

          มีอีกหนึ่งสำนัก คือ เศรษฐศาสตร์สำนัก "มาร์กซิสต์" ที่นำโดยคาร์ล มาร์กซ์, วลาดิมีร์ เลนิน, หรือเดวิด ฮาร์วีย์ จริง ๆ มีลักษณะคล้ายกับสำนักคลาสสิกค่อนข้างเยอะ คือจะมองโลกเป็นชนชั้นเหมือนกัน มองว่าคนเห็นแก่ตัวเหมือนกัน โดยกำหนดชนชั้น เห็นความสำคัญของการผลิตว่าเป็นหัวใจของเศรษฐกิจเหมือนกัน แต่ต่างจากสำนักคลาสลิก ของอดัม สมิธ ตรงที่มองว่า ชนชั้นทำให้เกิดความขัดแย้ง และจะนำไปสู่การต่อสู้ระหว่างชนชั้น ซึ่งสำนักคลาสสิกก็มองสังคมเป็นชนชั้น และไม่เชื่อว่าชนชั้นจะต้องขัดแย้งกัน แต่สำนักมาร์กซิสต์ บอกว่าชนชั้นสุดท้ายจะต้องขัดแย้งกันในที่สุด ทำให้สำนักมาร์กซิสต์ที่คิดต่างออกมา มีกระบวนท่าเสนอนโยบายต่างเป็นในเรื่องการปฏิวัติสังคมกว่าสำนักคลาสสิก นี่เป็นแค่ 3 ตัวอย่างของสำนักวิชาเศรษฐศาสตร์ ในยุทธภพเศรษฐศาสตร์ยังมีสำนักอื่น ๆ อีก อย่างน้อย 6 สำนัก คือ สำนักเศรษฐศาสตร์การพัฒนา สำนักออสเตรีย สำนักชุมเพเทอร์ เคนส์ สถาบันนิยม สำนักที่สนใจในเรื่องพฤติกรรมมนุษย์ และในหนังสือเล่มนี้ก็จะชวนคุย และรู้จัก 9 สำนักนี้ ว่าแต่ละสำนักมีกระบวนท่าต่างกันอย่างไร มีจุดอ่อน จุดแข็งอย่างไร ซึ่งขอยกตัวอย่างของกระบวนท่า 2 สำนัก คือ

          ยกตัวอย่าง "สำนักนีโอคลาสสิก" ที่เป็นสำนักเศรษฐศาสตร์กระแสหลักในปัจจุบัน มองโลกเป็นปัจเจก เชื่อว่ามนุษย์เสมือนเป็นสัตว์เศรษฐกิจ แสวงหาผลประโยชน์ของตัวเอง มีการทำงานผ่านกลไกตลาดเป็นหลักตรรกะอันทรงพลังมาก และสามารถนำทุกอย่างมาประมวลเป็นตัวเลขได้ ผลได้ผลเสียต้นทุนต่าง ๆ นำมาเป็นตัวเลข ทำให้มีพลังในการอธิบายสิ่งที่เข้าใกล้กับสมมุติฐาน หมายความว่าในพื้นที่เศรษฐกิจที่คนเป็นสัตว์เศรษฐกิจ และดำเนินการทางกลไกตลาด เช่น ตลาดหลักทรัพย์ คนแต่ละคนแสวงหาผลประโยชน์ ดำเนินผ่านกลไกตลาด สนใจการเปลี่ยนแปลงของราคาเป็นหลัก สำนักนี้จะอธิบายได้ดี หรือการที่กลุ่มผลประโยชน์เข้าไปวิ่งเต้นกับรัฐบาล เพื่อให้อัตราภาษีสูง ๆ เกิดขึ้นเพราะอะไร สำนักนี้จะอธิบายได้ดี เพราะว่ามีสมมุติฐานแบบนี้ แต่ก็มีจุดอ่อนไม่ต่างจากสำนักอื่น เนื่องจากลดทอนปัจเจกมนุษย์ ชีวิตของมนุษย์เราเหลือเพียงแค่เป็นสัตว์เศรษฐกิจที่แสวงหาผลประโยชน์และละเลยการผลิต เชื่อว่าตลาดจะปรับตัวเองได้ จุดอ่อน เช่น แนะนำนโยบายในการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศยากจนในระยะยาว จะไม่สามารถตอบได้ แต่จะอธิบายสิ่งที่เข้าใกล้กับสมมุติฐานได้ดี แต่เมื่อเศรษฐกิจเกิดวิกฤตคนมักจะไม่มองหาสำนักนี้ คนมักจะมองหาจอห์น เมย์นาร์ด เคนส์ ประโยคที่กลายเป็น motto สำคัญของสำนักเคนส์ คือ In the long run we are all dead คือถ้าเราปล่อยให้ตลาดปรับตัว อาจจะปรับตัวได้ในระยะยาว แต่ระยะใกล้ทุกคนก็ไม่สามารถมีชีวิตอยู่รอดได้ แต่ไอเดียและแนวคิดสำคัญอันหนึ่งที่ทำให้สำนักเคนส์มีจุดเด่นต่างจากสำนักนีโอคลาสสิก ก็คือการบอกว่าสิ่งที่ดีกับปัจเจก อาจจะไม่ดีกับส่วนรวมก็ได้ อันนี้สำคัญมาก เมื่อมองโลกแบบสำนักนีโอคลาสสิก หมายความว่ามองโลกเป็นหน่วยปัจเจกแล้ว ก็จะพาคิดไปด้วยว่า สิ่งที่ดีกับปัจเจก สิ่งที่ดีกับตัวเรา ก็น่าจะดีกับสังคมด้วย แต่เคนส์บอกว่าไม่ใช่ หลายอย่างที่ดีกับตัวเรา อาจไม่ดีกับสังคมก็ได้ ยกตัวอย่างตอนที่ประเทศอังกฤษเกิดวิกฤตเศรษฐกิจครั้งล่าสุดประมาณปี 2011 ที่เดวิดคาเมรอน เป็นนายกรัฐมนตรี และตอนนั้นเศรษฐกิจอังกฤษเริ่มมีหนี้เยอะ เดวิดคาเมรอนก็คิดตามกรอบนีโอคลาสสิกเลย ออกมาประกาศว่าคนอังกฤษ ช่วยกันจ่ายหนี้บัตรเครดิตตัวเองให้หมด ประเทศจะได้กลับมาดีอีกครั้ง เพราะว่า ถ้าเราคิดถึงปัจเจกจะรู้สึกดี เพราะว่าถ้าเราเป็นหนี้เยอะมันไม่ดีแน่นอน เราก็อยากจะผ่อนและไม่อยากเป็นหนี้ ชีวิตปัจเจกของเราย่อมดีกว่า แต่หลังจากเดวิดคาเมรอนพูดไป ไม่นานนักเศรษฐศาสตร์ที่อยู่ในทีมเศรษฐกิจของคาเมรอน ต้องรีบให้คาเมรอนออกมาขอโทษและเปลี่ยนคำพูดทันที เพราะถ้าเราลองนึกถึงการที่ทุกคนเก็บเงิน ออมเงิน เพื่อไปจ่ายหนี้บัตรเครดิตของตัวเอง จะเกิดอะไรขึ้นกับระบบเศรษฐกิจที่ถดถอยอยู่แล้ว เศรษฐกิจจะถดถอยไปยิ่งกว่าเดิม แปลว่าสิ่งที่ดีกับปัจเจกไม่ดีกับส่วนรวมเสมอไป เพราะว่ารายจ่ายของคนหนึ่ง คือรายรับของอีกคนหนึ่ง เงินจะไม่หมุนเลย ถ้าทุกคนไม่มีการใช้จ่าย เช่น ประเทศญี่ปุ่น เจอปัญหาในปัจจุบัน คนใช้จ่ายน้อยลงในระบบเศรษฐกิจ เศรษฐกิจก็มีการหมุนลง เป็นต้น นี่เป็นหัวใจสำคัญของสำนักเคนส์ ที่บอกว่า สิ่งที่ดีกับปัจเจกอาจไม่ได้ดีกับส่วนรวม และทำให้สำนักเคนส์ได้รับการยอมรับในการกลับมาและเป็นแนวคิดในการแก้ไขวิกฤตเศรษฐกิจ ที่จะสนใจเรื่องนโยบายการคลังเชิงรุก เน้นการจ้างงาน การสร้างอุปสงค์ แต่ก็มีจุดอ่อนเช่นเดียวกัน เพราะเน้นแต่ตัวแปลมหภาค เน้นแก้ปัญหาวิกฤต แต่ไม่ได้เน้นสนใจเรื่องการเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยี ก็ไม่สามารถแนะนำประเทศกำลังพัฒนา ประเทศยากจนได้ว่า ควรจะทำอย่างไรให้ผ่านพ้นวิกฤตให้ได้ นี่เป็นตัวอย่างของ 2 สำนักย่อย ๆ ในยุทธภพเศรษฐศาสตร์ทั้งหมด ว่ามีจุดอ่อน จุดแข็ง มีวิธีในการมองกระบวนท่าอย่างไร และนี่คือโลกเศรษฐศาสตร์ที่หนังสือเล่มนี้อยากชวนให้มองว่าถ้าเรามองผ่าน 9 สำนัก น่าสนใจ หรือน่าสนุกแค่ไหนที่มองต่างกัน

           ดังนั้น ข้อ 2. ที่เค้าว่ากันว่าทุกปัญหาเศรษฐกิจมีทางแก้เสมอ แต่แก้ไม่ได้เพราะการเมือง ตอบว่า ไม่จริง เพราะว่ามีวิธีคิดทางเศรษฐศาสตร์ คิดต่างกันอย่างน้อย 9 แบบ แต่ละแบบมีจุดอ่อน จุดแข็งต่างกัน เก่งกันคนละเรื่อง เก่งกันคนละสถานการณ์ และในสมมติฐานก็มีคุณค่า รวมถึงเรื่องการเมืองแฝงอยู่ ถ้าเชื่อในนีโอคลาสสิก ก็จะเชื่อว่ามนุษย์แสวงหาผลประโยชน์แต่ตัวเสมอ ซึ่งก็ต้องบอกว่าจริงบางกรณี ดังนั้น ก็มีการให้คุณค่าที่ต่างกัน ในหนังสือเล่มนี้ ชารล์ถึงกับเสนอว่า ในแง่ข้อถกเถียงกันทางเศรษฐศาสตร์ ก็ควรถูกนับว่าเป็นข้อถกเถียงทางการเมืองด้วย เพราะว่าถ้าสังคมให้คุณค่ากับบางอย่างก็จะทำให้มีการตัดสินใจว่าสิ่งนี้ดีกว่าทางเศรษฐศาสตร์เป็นทางหนึ่งเสมอ ไม่ได้แปลว่ามีคำตอบหนึ่งเดียวตายตัวเสมอไป ขึ้นอยู่กับคุณค่าที่ให้และขึ้นอยู่กับสถานการณ์ที่ประเทศกำลังเผชิญ นี่เป็นเรื่องที่สองที่อยากชวนคิดกันต่อ

          นี่เป็นในหนังสือส่วนแรกที่ชวนมาทำความรู้จักกับเศรษฐศาสตร์ผ่านประวัติศาสตร์ที่มีความสำคัญ และในยุทธภพเศรษฐศาสตร์มีหลายสำนักวิชาที่มีจุดอ่อนจุดแข็งต่างกัน ที่จะเป็นจุดเริ่มต้นให้พอเริ่มเข้าใจและนำไปใช้มองทุนนิยม มองประเทศที่กำลังพัฒนา มองการจัดการเศรษฐกิจ เทคโนโลยีในมุมที่กว้างมากขึ้น

          เรื่องที่ 3 เค้าว่ากันว่าระบบทุนนิยม แผ่อิทธิพลไพศาลจนไม่มีประเทศใดต้านทานได้ จริงหรือไม่

          ก็ขอเล่าในเดี่ยวไมโครโฟนของโน้ต อุดม แต้พาณิชย์ ที่เล่นมุกบนเวทีว่า ทุกวันนี้เราก็รู้กันอยู่แล้วว่าประเทศไทยอยู่ในโลกที่ 3 ประเทศโลกที่ 1 มียุโรป เป็นประเทศที่เจริญและร่ำรวยแล้ว แต่ทำไมไม่มีใครเคยบอกว่า ประเทศโลกที่ 2 อยู่ที่ไหน แล้วเราจะไปโลกที่ 1 กันอย่างไร เราต้องผ่านโลกที่ 2 ก่อนหรือเปล่า ก็ฮากันทั้งฮอลล์

          ผมก็จะกลับมาชวนคุยกันที่รูปนี้ คำว่าประเทศโลกที่หนึ่ง โลกที่สอง โลกที่สาม ซึ่งมาจากยุคสงครามเย็น หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 แบ่งออกเป็น 2 ขั้วใหญ่ ขั้วหนึ่งที่เรียกว่า โลกเสรี หรือประเทศอย่างสหรัฐอเมริกา หรืออังกฤษ ก็จะสนับสนุนทุนนิยมระบบของตัวเอง ณ เวลานั้นมีอีกซีกโลก ที่สนับสนุนระบอบคอมมิวนิสต์ นำโดยสหภาพโซเวียต จีน ส่วนประเทศโลกที่สาม หมายความว่าประเทศอื่น ๆ ที่กำลังพัฒนาที่ยังไม่ได้เป็นทางเลือก ที่ยังไม่ได้เลือกชัดเจนว่าจะไปทางไหน จนกระทั่งปลายทศวรรษ 1980 ระบบคอมมิวนิสต์อ่อนกำลังลง การทลายของกำแพงเบอร์ลิน หรือการที่จีนต้องเปลี่ยนเศรษฐกิจมาเป็นทุนนิยมมากขึ้น ทำให้ประเทศโลกที่ 1 ที่นำโดยประเทศเสรีอย่างสหรัฐอเมริกา อังกฤษ ก้าวขึ้นมามีอำนาจ โลกที่ 2 ก็ค่อย ๆ ลดอิทธิพลลงไป โลกที่ 3 ก็เหมือนไม่มีทางเลือกก็เข้าสู่โลกทุนนิยม ทำให้ส่วนใหญ่ตั้งคำถามว่า ทุนนิยมแผ่ไพศาลจนเราไม่สามารถต้านทานได้แล้วจริงหรือไม่ โดยเฉพาะหลังจากการจบของสงครามเย็นเป็นต้นมา ก็ต้องตอบว่า จริง ๆ ถ้าเรากลับไปตั้งคำถามที่พื้นฐานของทุนนิยม ระบบทุนนิยมคืออะไร จริง ๆ แล้วมีกลไกไม่กี่ข้อ คือ เป็นการผลิตเพื่อกำไร ต่างจากระบอบคอมมิวนิสต์ที่ไม่ได้ผลิตเพื่อกำไร ให้เอกชนเป็นตัวดำเนินการหลักเป็นหัวหอกในการพัฒนาเศรษฐกิจ มีระบบกรรมสิทธิ์ การค้าขาย คนซื้อขายได้กรรมสิทธิ์ในสิ่งของเหล่านั้น และมีการทำงานผ่านกลไกราคา

          หัวใจหลักของทุนนิยมมีหลักแค่ว่ามีการผลิตเพื่อกำไร เอกชนเป็นตัวดำเนินงาน มีระบบกรรมสิทธิ์ มีระบบราคาเป็นตัวกลาง และงานวิชาการก็สนใจคำถามนี้มาก โลกทุนนิยมไปทางเดียวกันหรือไม่ ซึ่งมีความสำคัญมากว่าประเทศกำลังพัฒนาอย่างประเทศไทย ซึ่งโลกทุนนิยมเข้าไปก็ไม่มีทางเลือก อยากเป็นประเทศร่ำรวยก็ไปทางนั้น แต่งานวิชาการในช่วงระยะหลังไม่ใช่ มีหลายรูปแบบในหมู่ประเทศร่ำรวยในยุคปัจจุบัน กลุ่มหนึ่ง ใช้คำว่าทุนนิยมแบบตลาดเสรี ที่มีหัวใจเป็นการแข่งขัน การแข่งขันจะเป็นตัวขับเคลื่อนหลัก นึกถึงภาพอย่างสหรัฐอเมริกา อังกฤษ ออสเตรเลีย เศรษฐกิจเหล่านี้ การแข่งขันจะเป็นหัวใจหลัก เครื่องมือทางการเงินส่วนใหญ่เป็นการระดมทุนผ่านตลาดทุน ตลาดหลักทรัพย์ ธุรกิจ และภาคแรงงานยังคงเน้นเป้าหมายเข้ามาในระยะสั้น มีอำนาจในการต่อรองราคาสูง ถ้าสมมุติคุณเป็นแรงงาน คุณอยากจะเป็นมนุษย์เงินเดือนสหรัฐอเมริกา คุณจะพยายามหาทักษะที่เรียกว่า General skill ที่คุณสามารถจะย้ายไปลงทุนที่อื่น สามารถย้ายไปธุรกิจอื่นได้ และสามารถต่อรองราคาได้ นี่คือระบบเศรษฐกิจแบบแรก จะเก่งนวัตกรรมบางรูปแบบโดยเฉพาะ เช่น ไบโอเทค หรือเซมิคอนดักเตอร์ แต่จริง ๆ แล้ว ประเทศร่ำรวยยังมีทุนนิยมอีกแบบที่เรียกว่าทุนนิยมแบบตลาดประสานงาน คือมีตลาดเหมือนกัน แต่ส่วนใหญ่แล้วหัวใจของการแข่งขัน ไม่ได้รุนแรงเท่า แต่หัวใจอยู่ที่ความร่วมมือกัน โดยเฉพาะในอุตสาหกรรมเดียวกัน นึกถึงประเทศเยอรมันนี ญี่ปุ่น ในอุตสาหกรรมเดียวกัน อย่างอุตสาหกรรมยานยนต์จะมีการแบ่งปันข้อมูลระหว่างกัน มีการร่วมลงทุน มีการร่วมพัฒนานวัตกรรมร่วมกัน ทำให้แรงงานในประเทศเหล่านี้นี้มักจะอยู่ในอุตสาหกรรมยาว ส่วนใหญ่จะยาวไปจนตลอดชีวิต ถ้าคุณเริ่มต้นทำงานในอุตสาหกรรมยานยนต์ก็มักจะปิดท้ายในอุตสาหกรรมยานยนต์ เพราะว่าลักษณะเฉพาะในอุตสาหกรรม มีความร่วมมือกันสูง ประเทศกลุ่มนี้ก็จะเก่งในนวัตกรรมอีกแบบ นวัตกรรมที่ค่อยเป็นค่อยไป เช่น ยานยนต์ เครื่องจักรกล เป็นต้น ดังนั้น ที่บอกว่าทุนนิยมแผ่อิทธิพลก็จริง แต่ว่างานศึกษาพบว่าอย่างน้อยก็มี 2 แบบ การแข่งขันเป็นหัวใจ หรือความร่วมมือเป็นหัวใจ แล้วที่ทุกวันนี้ได้รับข้อมูลมากขึ้น ในการถกเถียงกันมากขึ้นกับรัฐสวัสดิการ งานวิจัยกลุ่มนี้พบว่า จริง ๆ แล้วสวัสดิการก็ นับเป็นกลุ่มในตลาดประสานงาน เพราะว่าหัวใจเป็นความร่วมมือ เน้นทักษะ ฝีมือ โดยเฉพาะภาคอุตสาหกรรม แต่ว่ามีลักษณะเด่นขึ้นมาในแง่ของ 2 สูง คือ ภาษีสูง สวัสดิการสูงด้วย แต่จริง ๆ แล้ว คือ เป็นรูปแบบย่อย ๆ มีคำถามที่สำคัญมากว่า ประเทศตะวันตกมีทุนนิยมกี่แบบ

          ไปดูรายละเอียดอวัยวะภายในว่า ทุนนิยมทำงานกันอย่างไร ตลาดแรงงานสัมพันธ์กับตลาดการศึกษาอย่างไร สัมพันธ์กับตลาดการเงินอย่างไร ธนาคารยังเป็นหัวใจ ประเทศเยอรมนี ญี่ปุ่น ธนาคารเป็นหัวใจหลักในการระดมทุน ต่างจากสหรัฐอเมริกาที่ใช้ตลาดหลักทรัพย์ หรือการออก Bond เป็นหลัก อภัยวะภายในของทุนนิยมต่างกันทำให้การทำงานต่างกัน

          ดังนั้น ข้อ 3 ที่เค้าว่ากันว่า ระบบทุนนิยมแผ่อิทธิพลไพศาล จนไม่มีประเทศใดต้านทานได้ จริงหรือไม่ ก็ต้องตอบว่าถูกครึ่งเดียว เพราะว่า ยังไม่มีโมเดลเศรษฐกิจไหนที่เป็นคู่แข่งที่ขึ้นมาทัดทานกับทุนนิยมได้อย่างสมน้ำสมเนื้อ เหมือนที่ครั้งหนึ่งคอมมิวนิสต์ มีพลังขึ้นมาสู้และพ่ายแพ้ไป แต่ทุนนิยมอยู่รอดได้ ไม่ใช่เพราะว่ามีสูตรสำเร็จที่เป็นอมตะ แต่เป็นเพราะว่าได้แพร่พันธุ์ไปในหลายรูปแบบในแต่ละพื้นที่ ดังนั้นความหลากหลายของทุนนิยมที่เราพบแม้แต่ในโลกตะวันตก ไม่ใช่ปรากฏการณ์ธรรมชาติ แต่เป็นผลจากการออกแบบของแต่ละประเทศ ผลของการดำเนินนโยบายการต่อรองในสังคมนั้น ๆ ดังนั้นที่บอกว่าทุนนิยมแผ่อิทธิพลไพศาลไม่มีประเทศใดต้านได้ก็ถูกอย่างมากแค่ครึ่งเดียว

          เรื่องที่ 4 เค้าว่ากันว่าประเทศอย่างเกาหลีใต้ และสิงคโปร์ ร่ำรวยได้เพราะมีผู้นำเก่งกาจ จริงหรือไม่